Неотомизм

Неотомизм (лат. neo – жаңа, thomismus – томизм, Ф. Аквинскийдің ілімі) – томизм деп аталатын философиялық және теологиялық жүйенің қазіргі заманғы версиясы, жаңартылған варианты. Рим Папасы XIIІ Левтің энцикликасымен (оған бағынған барлық шіркеулерге үндеуімен, 1879ж.) неотомизм мәңгілік және жалғыз ақиқатты философия деп жарияланды. Лувендегі (Бельгия) әулие Фома Институты, Фрибургтегі (Швейцария) Католиктік университет, Кѐльндегі (Германия) Ұлы Альберт Академиясы, Париж, Лион, Лилль, Туриндегі және т.б. католиктік институттар неотомизмнің негізгі орталықтары болады. Неотомизмнің көрнекті өкілдері – Ж. Маритен, Э. Жильсон, Г. Веттер, Ю. Бохеньский, К. Ранер, К. Войтыла және т.б.

Неотомизмнің мақсаты: 1) католицизм және оның философиясының дұрыстығы мен ақиқаттығын дәлелдеу; 2) католицизмді қазіргі заман жағдайына бейімдеу; 3) католицизмді мейлінше қарапайым көпшілікке жақындату. Оның өзекті принципі – сенім мен парасат (ақыл, білім) гармониясы, үйлесімі.

Неотомизмге сәйкес, ақиқатты түсінудің (оған жетудің) үш формасы бар: ғылым, философия және теология. Осылардың ішінде төменгісі – ғылым, ол құбылыстарды белгілейді және олардың арасындағы себепті – салдарлы байланыстарды анықтайды. Философия – рационалдық білімнің жоғарырақ сатысы. Заттардың жоғарғы себептері туралы ғылым бола тұрып, философия сонымен бірге ең бірінші жоғарғы себеп туралы ілім болады және осы мағынада биологиямен қабысады (жанасады).

Философияның, әсіресе ғылымның түсінуге мүмкіншіліктері шектеулі мәселелерді тек құдаи Аянмен (божественное Откровение) қабылдауға болады. Осы мағынада теология бір және сол уақытта (в одно и то же время) адамға түсінікті рационалдық білімнің шыңы да және сенімге барабар (тепе-тең) рационалдық емес ақылдан тыс білім де болады. Міне осы ретте сенім мен білімнің гармония принципінің мәні былай ашылады: сенімнің (нанымның) ақиқаттары ақылдың ақиқаттарына қайшы келе алмайды, өйткені Құдай Аянның да, ақылдың да жасаушысы болады.

Томизмнің барлық тектік белгілерін (гносеологиялық дуализм, әлемнің иерархиялылығы, креационизм, ерік бостандығы, теодицея (Құдайды ақтау), провиденциализм және т.б.) мұраланып, неотомизм оларға экзистенциализм, структруализм, феноменология, герменевтикадан алынған идеялары қосты. Мұның нәтижесінде проблемалық өрісте (проблемное поле) кейбір өзгеріс орын алды (тұлғалық тіршілік, құрылымдық талдау – «Қасиетті мәтіннің герменевтикасы» және т.б.). Мүліктік жіктелген қоғамның, неке, отбасы, жыныс, білім, мәдениет және басқа проблемаларды зерттейтін әлеуметтік дін ілімінің (социальное богословие) дамуына үлкен көңіл бөлінеді.